آشنایی با تاریخچه و اختراع قطب نما در جهان و در فنگ شویی

تاریخچه و اختراع قطب نما در فنگ شویی

بررسی‌ها نشان می‌دهد که قطب‌ نما تقریباً بیش از ۳۰۰۰ سال قبل و توسط چینی‌ها اختراع شده است. البته روایات مختلفی پیرامون منشأ اصلی قطب‌ نما وجود دارد و حتی ایرانیان هم به‌عنوان یکی از مخترعین اولیه قطب‌نما معرفی شده‌اند. همان‌طور که اشاره شد، تا پیش از معرفی قطب‌نما، موقعیت جغرافیایی و جهت حرکت به‌ویژه در دریاها، از طریق مشاهده مکان‌ها (مثلاً ساحل) و یا دنبال کردن موقعیت اجرام آسمانی (حرکت ماه و خورشید و ستارگان) انجام می‌گرفت. تکنیک‌های دیگر، شامل نمونه‌برداری از بستر دریا، تجزیه‌وتحلیل مسیر پرواز پرندگان و حتی مشاهده جهت وزش باد بود که تمامی آن‌ها با محدودیت‌هایی همراه هستند.

 

اولین قطب نماها

اولین قطب نماها در چین باستان سرچشمه می گیرند، جایی که در ابتدا برای اهداف پیشگویی اختراع شدند تا جهت یابی. چینی‌ها خواص مغناطیسی لودستون (یک سنگ مغناطیسی طبیعی) را تشخیص دادند و متوجه شدند که یک قطعه معلق از لودستون خود را با میدان مغناطیسی زمین همسو می‌کند و به طور مداوم به سمت شمال می‌رود. این کشف که بیش از هزار سال پیش انجام شد، پایه و اساس قطب نمای مغناطیسی را گذاشت. قطب نمای اولیه یا در زبان چینی «لوئو پان»، دستگاهی است که با استفاده از خاصیت جهت نمایی سنگ مغناطیس تولید می شد. از این رو، برای مرور تاریخچه اختراع و روند پیشرفت قطب نما باید ابتدا خاصیت سنگ مغناطیس را معرفی کنیم.

در قرن سوم قبل از میلاد یکی از فیلسوفان چینی قطب نما زمان را به شرح زیر توصیف کرد. این یک قاشق ریختن مگنتیت بود که دارای ساقه نازک و قسمت محدب کروی کاملاً جلا شده بود. قاشق با قسمت محدب خود در همان سطح صیقلی با جلا یک صفحه مسی یا چوبی استراحت کرد ، در حالی که ساقه صفحه لمس نمی کند ، اما آزادانه بالای آن آویزان می شود. بنابراین ، قاشق می تواند در اطراف محدب خود بچرخد. در خود صفحه ، نقاط قلبی به شکل علائم زودیاک کشیده شده بودند. اگر به طور مشخص دسته قاشق را فشار دهید ، شروع به چرخش می کند ، در حالی که متوقف می شود ، دسته همیشه دقیقاً به سمت جنوب می چرخید.(امروزه همچنان در قطب نماهای لوپان در فنگ شویی نیز جهت مبنا رو به جنوب هست  و به همین دلیل در مربع لوشو هم بخش جنوب رو در قسمت بالایی جدول قرار میدن )

 

همه در چین در قرن یازدهم با یک سوزن قطب نما شناور روبرو شدند. آنها آن را از آهنربای مصنوعی ، معمولاً به صورت ماهی تهیه می کردند. او را در یک کشتی با آب قرار دادیم ، جایی که آزادانه شنا کرد و وقتی که متوقف شد ، همیشه سرش را به سمت جنوب نشان می داد. اشکال دیگر قطب نما در همان قرن توسط دانشمند چینی شن گووا اختراع شد. وی پیشنهاد داد که یک سوزن خیاطی معمولی را روی یک آهنربای طبیعی بزرگنمایی کرده و سپس این سوزن را در مرکز کیس به نخ ابریشم با موم وصل کنید. هنگام چرخش سوزن نسبت به آب کمتر معلوم شد ، اما به دلیل اینکه قطب نما جهت دقیق تری نشان داد. الگوی دیگری که توسط دانشمند ارائه شده است ، بستن نه به نخ ابریشم ، بلکه به یک موی سر است که بیشتر به شکل مدرن قطب نما شباهت دارد.

قطب نما شناور تقریباً در تمام کشتی های چینی در XI نصب شده بود. به این شکل است که آنها در سراسر جهان گسترش یافته اند. در ابتدا آنها توسط اعراب در قرن دوازدهم پذیرفته شدند. بعداً ، سوزن مغناطیسی در کشورهای اروپایی شناخته شد: ابتدا – در ایتالیا ، سپس – در پرتغال ، اسپانیا ، فرانسه ، بعدا – در انگلیس و آلمان. ابتدا یک سوزن مغناطیسی روی یک تکه چوب یا چوب پنبه در یک کشتی با آب شناور می شد ، بعداً حدس می زنند که ظرف را با شیشه می بندند و حتی بعداً حدس می زنند که سوزن مغناطیسی را روی نوک در مرکز دایره کاغذ قرار دهد. سپس قطب نما توسط ایتالیایی ها بهبود یافت ، کویل به آن اضافه شد که به 16 (بعد 32) بخش مساوی با اشاره به نقاط کاردینال (در ابتدا 4 و بعد 8 بخش برای هر طرف) تقسیم شد.

 

یکی از اولین استفاده های مستند از قطب نما مغناطیسی در جهت یابی به چینی ها در زمان سلسله سونگ (قرن یازدهم) برمی گردد. آنها انواع مختلفی از قطب نما را توسعه دادند، از جمله “قاشق رو به جنوب” و “سینان” که اولین قطب نما خشک بود. خواص مغناطیسی قطب نما در این مرحله به طور کامل درک نشده بود، اما کاربرد عملی آن برای ناوبری آشکار می شد.

دانش قطب نما به تدریج از چین فراتر رفت و به مناطق همسایه مانند هند و ایران رسید. دانشمندان عرب نقش مهمی در درک بیشتر قطب نما و کاربردهای بالقوه آن ایفا کردند. در قرن سیزدهم، قطب نما از طریق مسیرهای تجاری راه خود را به اروپای قرون وسطی باز کرد و دریانوردان اروپایی را با این ابزار ناوبری انقلابی آشنا کرد. در اروپا نیز قطب نما را با کلمه compass می شناشند.

 

با اختراع قطب‌نما در سلسله پادشاهی هان (Han Dynasty) که بین دو قرن قبل از میلاد مسیح تا یک قرن پس از آن برآورد می‌شود، نقطه عطف جدیدی در این حوزه پدید آمد. جالب است بدانید که در ابتدای امر، چینی‌ها از قطب‌نما برای جهت‌یابی استفاده نمی‌کردند، بلکه اولین قطب‌نماهای مغناطیسی چینی، برای اطمینان از نظم و هماهنگی ساختمان‌ها توسط اصول هندسی فنگ شویی (Feng Shui) بکار گرفته می‌شد. این قطب‌نماهای اولیه، با نوعی ماده مغناطیسی معدنی به نام «Lodestone» ساخته می‌شد که یک آهن‌ربای طبیعی بوده و خود را با میدان مغناطیسی زمین همسو می‌کند. مخترعین چین باستان، کشف کردند که اگر سنگ یاد شده بتواند آزادانه بچرخد، همیشه به سمت قطب‌های مغناطیسی معطوف می‌شود. سال‌ها بعد، در قرن‌های نهم تا یازدهم میلادی، از قطب‌نما برای جهت‌یابی و ناوبری دریایی در چین استفاده شد.

بسیاری از متون تاریخی و شواهد به جای مانده از دوران قدیم، نخستین استفاده از قطب‌نما برای جهت‌یابی را به چینی‌ها و تقریباً ۱۵۰ سال پیش از ظهور اولین نمونه قطب‌نما در اروپا نسبت داده‌اند. در ابتدای قرون‌وسطی، قطب‌نما توسط دانشمندان اعراب مسلمان تکمیل شده و مورد استفاده قرار گرفت. این اختراع ارزشمند و کاربردی، در قرن دوازدهم میلادی، به کشورهای اروپایی راه یافت و سفرهای دریایی را در این منطقه به کلی تغییر داد. برخی مورخان معتقدند که اعراب، قطب‌نما را از چین به اروپا وارد کرده‌اند .

 

لازم به تأکید است که قطب‌نماهای مدرن، از همان اصول اولیه بیست قرن پیش تبعیت می‌کنند، با این تفاوت که از مواد مدرن‌تری ساخته شده و دقت آن‌ها بیشتر است. در قطب‌نماهای فعلی، سوزن مغناطیسی و صفحه مدرج در داخل یک کپسول پر از مایع قرار گرفته و پوشش شفاف اجازه می‌دهد تا از قطب‌نما بر روی نقشه‌ها استفاده شود. علاوه بر این، کاربرد قطب‌نماها هم تغییر یافته و به جز جهت‌یابی و ناوبری، از آن برای تنظیم جهت ساختمان‌ها، معدن و نجوم هم استفاده می‌شود.

اختراع قطب نما در ایران

قطب نمای چینی بیست و چهار جهت داشت، اما قطب نمایی که ایرانیان ساخته بودند دارای سی و دو جهت بود. اینکه این قطب نما ۳۲ جهت داشت نشانگر دقت بیشتر قطب نمای ایرانی می‌باشد.

همچنین نشان می‌دهد که ایرانیان با اعداد در مبنای دو آشنایی داشتند و همچنین نشانگر دانش ریاضی پیشرفته آنها می‌باشد.

در افسانه های کهن آمده است که اسفندیار در زمان شروع نبرد و حرکت به سوی میدان جنگ از یک پیکان آهنین استفاده می‌کرده که همیشه جهت ثابتی را به او نشان می‌داده است.

 

اختراع قطب نما در اروپا

انسان ها زمانی که اولین دریا نوردی‌های خود را انجام می‌دادند بدون اینکه هیچ ابزار جهت نمایی داشته باشند و مجهز به هیچ یک از ابزار الکترونیکی باشند سفر خود را آغاز می‌کردند. آنها فقط به وسیله یک روشنایی از یک نقطه به نقطه‌ای دیگر می‌رفتند.

آنها در روشنایی روز با استفاده از خورشید و در تاریکی شب اگر هوا مساعد بود با استفاده از نور ستارگان و سیارگان و مهتاب دریا را می‌نوردیدند.

وحشت از گم شدن در اقیانوس به دلیل اینکه اگر روزی هوا ابری بود و برای دریانوردی مناسب نبود همیشه با آنها همراه بود. به همین دلیل همیشه طوری به راه می‌افتادند تا بتوانند ساحل را ببینند.

نحوه استفاده از قطب نما

استفاده از قطب نما بسیار ساده است فقط برای بکار گیری آن باید به دو نکته توجه کرد.

• قطب نما را در وهله اول باید از هر چیزی که موجب انحراف عقربه آن می‌شود دور نگاه داشت. به عنوان مثال خطوط پر فشار برق و یا اشیاء آهنی می‌توانند بر کارکرد قطب نما تأثیر بگذارند. همچنین ابزار الکتریکی و خطوط تلفن و…
• در مرحله بعد قطب نما را آرام حرکت دهید تا علامت شمال قطب نما در زیر نشانه(عقربه) رنگی قرار گیرد. این عقربه رنگی در همه قطب نماها برای اینکه شمال را نشان ‌دهند رنگی می‌باشد. عقربه های رنگی شمال مغناطیسی را نشان می‌دهند و دیگر عقربه ها و درجات نشانگر مابقی مکان‌های جغرافیایی هستند.
• در قطب نمای لوپان که امروزه هم در چین استفاده می شود جهت نشان دادن پیکان را بخش جنوب در نظر می گیرند و به عنوان مبنا قرار داده شده ولی در قطب نماهای بین المللی همه جا قسمت رنگی پیکان بخش شمال هست

 

انواع قطب نماهای مغناطیسی

مدتهای مدیدی از اختراع قطب نما می‌گذرد، پیشرفت در تولید این ابزار کارا و قدرتمند باعث شده بسیاری از کارهای مربوطه به سهولت انجام گیرد.

قطب نماهای مغناطیسی نوعی از قطب نما هستند که جدای از ظاهرشان از یک عقربه مغناطیسی و یک صفحه درجه بندی شده ساخته شده اند.

قطب نماهای مغناطیسی چه ساده باشند چه پیشرفته، همه شان بر یک اساس کار می‌کنند. یک صفحه درجه بندی شده که جهان جغرافیایی بر روی آن نوشته شده است. و همچنین یک سوزن مغناطیسی که بر طبق میدان مغناطیسی زمین عمل می‌کند.

قطب نماهای حرفه‌ای

این نوع از قطب نماها، مخصوص کارهای حرفه‌ای ساخت و طراحی شده اند. کارهایی که نیاز به دقت دارد و از حساسیت زیادی برخوردار هستند.

قطب نماهای دیجیتالی

اکثر این مدل از قطب نماها با استفاده از آهن ربای مغناطیسی بر روی صفحه نمایشگر به صورت دیجیتالی اطلاعات را می‌فرستند. و بسیاری از آنها هم برای تلفن‌های همراه طراحی شده اند.

قطب نمای زیروسکوپی

این مدل از قطب نماها بر خلاف قطب نماهای مغناطیسی وابسته به میدان مغناطیسی زمین نیستند. این مدل دو مزیت نسبت به نوع مغناطیسی دارند:

• اول اینکه قطب نمای زیروسکوپی دارای دقت بیشتری است و می تواند جهت شمال جغرافیایی را مشخص و تأیید کند
• دوم اینکه این قطب نما حساسیتی به مواد مغناطیسی ندارند و به همین دلیل بر اثر حضور میدان‌های مغناطیسی که در کشتی و هواپیما وجود دارد دچار اختلاف نمی‌شود.